Deni

SUALA LA DENI

• Kuanzia Julai mwaka huu, serikali ya Kenya inapanga kukopa shilingi bilioni 703.8 ili kukidhi bajeti yake ya mwaka wa fedha wa 2024/25. Kulingana na ripoti ya Cytonn Investments, deni hilo litagawanywa kati ya ndani (Shilingi 377.7B) na wafadhili wengine (Shilingi 326.1B).

• Deni la umma kwa sasa ni shilingi trilioni 11 na utawala wa Kenya Kwanza unadai kuwa bajeti hiyo inalenga kupunguza nakisi ya bajeti kutoka 4.9% ya Pato la Taifa hadi 3.9% na kwamba hii itarahisishwa kwa kupunguza matumizi katika serikali. Hata hivyo, hili limekabiliwa na mashaka mengi kutokana na ongezeko la kiasi cha fedha zinazotumwa kwa Naibu Rais na ofisi ya Rais, ikiwa ni pamoja na shilingi bilioni 0.8 zenye utata sana kuwasilishwa kwa umma kama matumizi ya siri. Pesa zingine zinazotia shaka ni nyongeza ya bajeti ya bunge na hazina ya usawazishaji, ambayo inalenga kuleta mgawanyo sawa wa hazina katika kaunti miongoni mwa zingine.

Je, hii ina maana gani kwa Wakenya?

1. Kuongezeka kwa kodi: Mswada huo tunaopinga umeonyesha wazi kuanzishwa kwa ushuru wa ajabu ambao hauhesabiwi na unatupwa karibu na i.e ushuru wa matibabu ya Saratani, Ushuru wa taulo za usafi.

2. Mfumuko wa bei: bei ya bidhaa za msingi itapanda. Ugali ni chakula kikuu cha kenya lakini kimeanza kushindwa kumudu. Katika serikali zilizopita, pakiti ya unga (kilo 1) imekuwa chini ya dola moja lakini hivi sasa inauzwa zaidi ya hapo. Mswada wa fedha za adhabu unatazamiwa kuongezeka pamoja na ule wa vifungu vya adhabu kama vile kutoza 16% ya VAT kwenye mkate bidhaa ambayo sasa ni ya anasa kwa Wakenya.

3. Kuendesha viwango vya riba: kulingana na Cytonn Investments, ongezeko la viwango vya riba ni kuwafukuza wawekezaji kutoka nchini. Kwa vyombo vya serikali, kodi ya zuio ni 15%, wakati kwa mashirika yasiyo ya serikali, ni 25% inayoonyesha hali mbaya kwa wawekezaji. Hili pia linakuwa tatizo kwa wawekezaji wa ndani kwa sababu serikali inapokopa sana, kama inavyofanya sasa, kutoka kwa soko la ndani, huongeza viwango vya riba na hivyo kuwa vigumu kwa kukopa na uwekezaji. Hii inapunguza kasi ya ukuaji wa uchumi na kupunguza kasi ya kuunda nafasi za kazi.

4. Kushuka kwa thamani ya sarafu: limekuwa tatizo kubwa kwamba shilingi yetu inaporomoka kwa kasi dhidi ya dola. Kwa kukopa zaidi sarafu yetu iko chini ya hatari zaidi na sarafu dhaifu hufanya uagizaji wa bidhaa kuwa ghali zaidi, na kusababisha mfumuko wa bei juu.

5. Shinikizo la kulipa deni: kwa deni la Shilingi 11T, litashuka kwenye mizigo kwa serikali zijazo kutatua tatizo hili. Hii inaleta mzunguko wa kukopa ili kulipa deni lililopo na kusababisha matatizo endelevu kwani serikali haitaweza kufanya kazi na kuwa tegemezi wa mkopo.

Wakenya wanahitaji kufanywe nini?

1. Kupunguza matumizi ya serikali: Mtendaji huyo amebeba sehemu kubwa ya bajeti huku afisi ya rais na naibu rais ikipokea pesa nyingi kwa gharama za uendeshaji. Ikiwa serikali imejitolea kupunguza tatizo la madeni basi wapunguze bajeti yao.

2. Uwajibikaji: Hatuhitaji wizi wa fedha za umma na viongozi wanaweza kuhesabu hadi senti ya mwisho